ابن عباس گفت: رسول خدا(ص) در «بطن نخله» با بنی اَنمار جنگ کرد و ایشان را به هزیمت کرد و مال ایشان به غنیمت برداشت و دشمنان، همه بگریختند و پراکنده گشتند.
رسول خدا و یاران، آن جا ساکن شدند و بیارمیدند و سلاح‌ها بنهادند. پس رسول خدا(ص) تنها برخاست و حاجتی را که در پیش داشت، به گوشه‌ای باز شد و زیر درختی فرو آمد.

اواخر تابستان بود و گرما بیداد مى‏کرد.خشکسالى و گرانى اهل مدینه را به‏ ستوه آورده بود.فصل چیدن خرما بود.مردم تازه مى‏خواستند نفس راحتى بکشند که رسول اکرم به موجب خبرهاى وحشتناکى-مشعر به اینکه مسلمین از جانب‏ شمال شرقى از طرف رومیها مورد تهدید هستند-فرمان بسیج عمومى داد.

نماز صبح را رسول اکرم در مسجد با مردم خواند.هوا دیگر روشن شده بود و افراد کاملاً تمیز داده مى‏شدند.در این بین چشم رسول اکرم به جوانى افتاد که‏ حالش غیرعادى به نظر مى‏رسید.سرش آزاد روى تنش نمى‏ایستاد و دائما به این‏ طرف و آن طرف حرکت مى‏کرد.

سالهاى آغاز بعثت پیامبر اسلام، در مکه شخصى بود به نام ولید بن مغیره که در حجاز و اطراف آن به عنوان رئیس زیرک و هوشمند عرب شهرت داشت. او عموى ابوجهل بود، و مردم در اختلافات خود به او مراجعه مى‏کردند و قضاوت او را مى‏پذیرفتند ولید علاوه بر موقعیت اجتماعى، از سرمایه‏داران آن عصر نیز به شمار مى‏آمد، ده نفر از غلامان او، همواره با پولهاى کلان او به تجارت و رباخوارى و افزایش ثروت او از راههاى مختلف مى‏پرداختند.

ماجراى علاقه مندى و عشق سوزان مردى که کارش فروختن روغن زیتون بود نسبت به رسول اکرم،معروف خاص و عام بود.همه مى‏دانستند که او صادقانه رسول‏ خدا را دوست مى‏دارد و اگر یک روز آن حضرت را نبیند بیتاب مى‏شود.او به دنبال‏ هر کارى که بیرون مى‏رفت،اول راه خود را به طرف مسجد(یا خانهء رسول خدا یا هر نقطهء دیگرى که پیغمبر در آنجا بود)کج مى‏کرد و به هر بهانه بود خود را به پیغمبر مى‏رساند و از دیدن پیغمبر توشه برمى‏گرفت و نیرو مى‏یافت،سپس به دنبال کار خود مى‏رفت.

روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله بسیار ناراحت بود. در این حالت، عربی آمد و خواست نزد حضرت برود و مطلبی بگوید. اصحاب به او گفتند: امروز حضرت ناراحت است و صلاح نیست مزاحم بشوی!
مرد عرب گفت: به خدا سوگند نزد او می روم و او را می خندانم و از ناراحتی بیرون می آورم. ».

مسجدالنبی پر از جمعیت بود . علاوه بر ساکنان شهر مدینه عده زیادی از تازه مسلمانان قبایل اطراف به دیدار رسول خدا (ص) آمده بودند . زن و مرد و پیر و جوان در فضای شورانگیز مسجد پیامبر مبهوت سیمای نورانی فرستاده ای مهربان از جانب خدایی مهربان تر بودند . هر کس سؤالی داشت می پرسید و پاسخ می شنید; پاسخهایی که همه نویدبخش زندگی متفاوت و دیگرگونی بودند .

شخصى (یهودى ) آمد خدمت رسول اکرم (ص ) و مدعى شد که من از شما طلبکار هستم و الان در همین کوچه هم بایستى طلب مرا بدهید.
پیامبر فرمودند: اولا که شما از من طلبکار نیستید، ثانیا اجازه بدهید که من بروم منزل و پول براى شما بیاورم . پول همراه من در حال حاضر نیست .

صبحگاهی امیرالمؤمنین وارد مسجد شد و فرمود: در خواب پیامبر اکرم(ص) را دیدم بمن فرمود، سلمان از دنیا رفت او را غسل بدهم و کفن کنم، نماز بر بدنش بخوانم و دفن نمایم اینک من برای تجهیز سلمان عازم مدائن هستم. هنوز ظهر نشده بود برگشت، فرمود: او را دفن کردم اما بیشتر مردم این حرف را باور نمی کردند تا اینکه نامه ای از مدائن رسید که سلمان در فلان روز از دنیا رفت مرد عربی آمد او را غسل داد و کفن کرد و نماز خواند و رفت همه مردم از این جریان تعجب کردند.(دارالسلام، ج1، ص 62)

آن شب را رسول اکرم در خانهءام سلمه بود.نیمه‏هاى شب بود که‏ام سلمه بیدار شد و متوجه گشت که رسول اکرم در بستر نیست.نگران شد که چه پیش آمده؟ حسادت زنانه،او را وادار کرد تا تحقیق کند.از جا حرکت کرد و به جستجو پرداخت.دید که رسول اکرم در گوشه‏اى تاریک ایستاده،دست به آسمان بلند کرده‏ اشک مى‏ریزد و مى‏گوید: «خدایا چیزهاى خوبى که به من داده‏اى از من نگیر،خدایا مرا مورد

سمرة بن جندب یک اصله درخت خرما در باغ یکى از انصار داشت.خانهء مسکونى مرد انصارى که زن و بچه‏اش در آنجا به سر مى‏بردند همان دم در باغ بود. سمره گاهى مى‏آمد و از نخلهء خود خبر مى‏گرفت یا از آن خرما مى‏چید.و البته طبق‏ قانون اسلام«حق»داشت که در آن خانه رفت و آمد نماید و به درخت خود رسیدگى کند.

در حالى که پیامبر صلى الله علیه و آله میدان جنگ بود، عربى به محضر او رسید و رکاب شترش را گرفت و گفت : یا رسول الله ، عملى را به من بیاموز که سبب رفتنم به بهشت گردد.
حضرت فرمود: با مردم آن گونه رفتار کن که دوست دارى با تو آن گونه رفتار کنند، و از رفتار با آنها که خوشایند تو نیست ، بپرهیز.

شداد بن اوس گفت : بر رسول خدا صلى الله علیه و آله وارد شدم و چهره مبارکش را بدان گونه افسرده دیدم که مرا ناراحت ساخت . عرض کردم : چه پیش آمده است ؟ فرمودند: بر امتم از شرک مى ترسم . عرض کردم : آیا پس از شما مشرک مى شوند؟ فرمودند: آنان خورشید و ماه و بت و سنگ نمى پرستند، ولى ریا مى کنند و ریا خود شرک است و سپس آیه 110 سوره کهف را تلاوت فرمودند: فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا
هر کس امید دیدار پروردگار خود دارد، باید کار شایسته کند و در پرستش ‍ پروردگار خویش ، کسى از شریک نگیرد

پیامبر فرمودند: در شب معراج گروهی را دیدم که جثه آنان به گونه ای ورم کرده که قدرت حرکت نداشتند از جبرئیل راز آن را پرسیدم. پاسخ داد اینان ربا خوارانند و با آل فرعون محشور هستند و صبح و شام آتش بر آنان زبانه می کشد

روایت است صفیة بن عبدالمطلب، عمه حضرت رسول اکرم روزى به خدمت آن حضرت شرفیاب شد در حالى که پیرى او را فراگرفته بود، گفت: یا رسول اللَّه دعا کن تا من به بهشت بروم. حضرت بر سبیل مزاح فرمود: زنان پیر به بهشت نخواهند رفت. صفیه از حضور حضرت برگشت و گریه کرد. حضرت تبسّم کرد کرد و فرمود: او را خبر دهید که زنان پیر جوان مى‏شوند آن گاه به بهشت مى‏روند، سپس این آیه را قرائت فرمودند: إنّا أنْشَأْناهُنَّ إنْشاءً (56واقعه/35) ما ایشان را به ابداع آفریده‏ایم.
فَجَعَلْناهُنَّ أبْکاراً (56واقعه/36) و دوشیزه‏شان داشته‏ایم.
به راستى که ما نیافریدیم زنان را در دنیا آفریدنى پس خواهیم گردانید ایشان را دختران بکر و دوشیزه در آخرت که ایشان را به بهشت در آریم

ز حفض بن میسره نقل کرده‏اند که او از مادرش، و او نیز از مادر خود که خدمتکار رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله بود روایت کرده است: توله سگى وارد خانه آن حضرت شد و زیر تخت آن حضرت رفت و همانجا ماند و سرانجام در همانجا مرد. پس از این جریان چهار روز بر نبى اکرم صلّى اللَّه علیه و آله سپرى گشت و وحى بر آن حضرت نازل نمى‏شد.

خواست ختم انبیا از کردگار

گفت: کار امّتم با من گذار

تا نیابد اطّلاعی هیچ کس

برگناه امّت من یک نَفَس

حق تعالی گفتش – ای صدر کبار –

گر ببینی آن گناه بی‌شمار

تو نیاری تاب آن، حیران شوی

شرم داری وز میان پنهان شوی

چون بگشتی از گرامی‌تر کسی

پُر گنه هستند از امّت بسی

تو نیاری تاب چندانی گناه

امّت خود را رها کن با اِله

گر تو می‌خواهی که کس را در جهان

از گناه اُمّتت نبْود نشان

من چنان می‌خواهم – ای عالی گهر –

کز گنه‌شان، هم تو را نبْود خبر

تو مَنه پا در میان، رو بر کنار

کار امّت، روز و شب، با من گذار

کار امّت، چون نه کار مصطفاست

کی شود این کار، از حکم تو راست؟

هان مکن حکم و زبانْ کوتاه کن

بی تعصّب باش و عزم راه کن

آنچه ایشان کرده‌اند، آن پیش گیر

در سلامت، رو طریق خویش گیر

رسول اکرم صلّى اللَّه علیه و آله علاقه شدیدى به قرآن داشت بطورى که عادت آن حضرت چنین بود که اگر کسى یک آیه قرآن را در نزد ایشان مى‏خواند. حضرت آیه بعد را به دنبال آن مى‏خواند و از طرفى آن حضرت منبع محبت بود. روزى یک نفر مهدور الدم یعنى کسى که به خاطر جرمى حکم قتلش را صادر کرده بودند به امام على علیه السّلام متوسل شد و عرض کرد: یا على! چه کنم تا پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله مرا ببخشد؟

با توجه به شأن نزول آیات سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ (70معارج/1) خواهنده‏اى عذابى رخ‏دادنى را طلب کرد.
در مى‏یابیم که این آیات درباره خلافت على نازل شده است. مرحوم علامه امینى شأن نزول آیات را از کتابهاى سى نفر از علماى معروف اهل سنت این گونه نقل مى‏کند:
پس از ماجراى غدیر خم، شخصى (جابر بن نضر یا حارث بن نعمان) به پیامبر گفت: ما را به پذیرش توحید و رسالت خویش و انجام نماز و روزه و حج و زکات دستور دادى و ما قبول کردیم، اما به این اکتفا نکرده و پسر عموى خود (على) را بر ما برترى دادى و گفتى هرکس من مولاى او هستم على مولاى اوست. آیا این سخن از خود تو است یا از خداست.
حضرت فرمود: به خدا سوگند این امر از سوى خدواند است. سائل در حالى که به سوى راحله‏اش باز مى‏گشت گفت: پروردگارا اگر فرموده پیامبر حق است سنگى از آسمان فرو فرست یا عذابى نازل کن. هنوز به راحله‏اش نرسیده بود که سنگى از آسمان بر او اصابت کرد و او را کشت.

رسول الله صلى الله علیه و آله در سن هفت سالکى بودند که یهودیان گفتند ما در کتابهاى خود خوانده ایم که پیامبر اسلام از غذاى حرام و شبهه دار استفاده نمى کند و آنها را حرام مى داند، خوب است او را امتحان کنیم . مرغى را سرقت کردند و براى ابوطالب فرستادند. همه از آن خوردند، چون نمى دانستند، ولى حضرت رسول صلى الله علیه و آله به آن دست نزد.

جابر انصارى مى گوید:
به پیغمبر خدا صلى الله علیه و آله وسلم عرض کردم :
در شاءن على بن ابى طالب علیه السلام چه مى فرمایید؟
فرمود:
او جان من است !
عرض کردم :
در شاءن حسن و حسین علیه السلام چه مى فرمایید؟

پیامبر اسلام پس از مکاتبه با سران جهان، نامه‏اى به اسقف نجران نوشت و ساکنان نجران را به آیین اسلام دعوت کرد. در قمستى از نامه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله آمده است: من شما را دعوت مى‏کنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند وارد گردید. اگر دعوت را نپذیرید باید به حکومت اسلامى جزیه بپردازید در غیر اینصورت آماده نبرد باشید.

انس مالک مى‏گوید: روزى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله خطبه‏اى خواند بسیار عمیق و مشروح که هرگز مانند آن را نشنیده بودم در ضمن خطبه فرمود: » لو تعلمون ما اعلم، لضحکتم قلیلاً و لبکیتم کثیراً«. اگر شما آنچه را من آگاهى دارم آگاه بودید، خنده کم مى‏کردید و گریه بسیار مى‏نمودید حاضران تحت تاثیر قرار گرفته و شرمنده شدند، بطورى که سر در گریبان فرو برده و گریه مى‏کردند.
در این میان شخصى پرسید: پدر من کیست؟

خداوند به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله وحى کرد که من از جعفر بن ابى طالب به خاطر چهار صفت قدر دانى مى کنم .
پیغمبر صلى الله علیه و آله جعفر را خواست و موضوع را به ایشان خبر داد.
جعفر عرض کرد:
اگر خداوند به شما وحى نمى کرد، من هم اظهار نمى کردم .
یا رسول الله ! من هرگز شراب ننوشیدم ، زیرا مى دانستم که اگر بنوشم عقلم نابود مى شود.

پیشرفت روز افزون اسلام قریش را سخت ناراحت کرده بود روزى نبود که گزارشى درباره گرایش فردى از قبیله به آنان نرسد و از این جهت شعله غضب در درون آنها زبانه مى‏کشید. فرعون مکه ابوجهل روزى، در محفل قریش چنین گفت: شما اى گروه قریش مى‏بینید که محمّد چگونه دین ما را بد مى‏شمرد و به آیین پدران ما و خدایان آنها بد مى‏گوید و مارا بیخرد قلمداد مى‏نماید.

شخصى به پیغمبر صلى الله علیه و آله عرض کرد:
فلانى به ناموس همسایه (خائنانه ) نگاه مى کند و اگر امکان آن را داشته باشد از اعمال خلاف عفت نیز پروا ندارد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله از این قضیه سخت بر آشفت و فرمود:
- او را نزد من بیاورید!
شخص دیگرى گفت :

مردى از انصار خدمت پیغمبر اسلام صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: یا رسول الله ! من طاقت فراق شما را ندارم . هنگامى که به خانه مى روم به یاد شما مى افتم ، از روى محبت و علاقه اى که به شما دارم ، دست از کار و زندگى برداشته ، به دیدارتان مى آیم ، تا شما را از نزدیک ببینم ، آن گاه به یاد روز قیامت مى افتم که شما وارد بهشت مى شوید در والاترین جایگاه آن قرار مى گیرید و من آن روز از جدایى شما اى رسول خدا چه کنم ؟

اهمیت افتخار میزبانی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و زمینه کشمکش های ریشه دار میان دو قبیله اوس و خزرج که هر کدام اصرار داشتند تا آن افتخار تاریخی را به خود اختصاص دهند، نیازمند تدبیر و درایت ویژه ای بود . با عنایت به شدت تعصبات قومی در میان اوس و خزرج - که علی رغم گرویدن به اسلام هیچ گاه تمام آنان نتوانستند، همواره تعصب قومی را در مرتبه ای نازل تر از تعصب دینی قرار دهند - .

حاکم جرجانى به اسناد خود از حضرت امیر المؤمنین على علیه السّلام روایت کرده که: مردى یهودى خدمت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله رسید عرض کرد فایده این حروف هجا چیست؟ حضرت نبى اکرم صلّى اللَّه علیه و آله به على بن ابیطالب علیه السّلام فرمود: جواب او را بده و دعا کرد: اللهم وفقه و سدده.
امیر المؤمنین على علیه السّلام فرمود: هیچ حرفى نیست مگر اسمى از اسماءاللَّه تعالى عزوجل باشد. آنگاه فرمود:
الف - اسم اللَّه که خدایى جز او نیست او همیشه زنده و قائم و تواناست.

حضرت امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارش حضرت امام محمّد باقر (علیه السلام)روایت مى کند : نیازمندى به محضر پیامبر خدا (صلى الله علیه وآله) آمد و از حضرت درخواست کمک کرد ، پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرمود : آیا کسى هست که وام بى بهره اى در دستش باشد ؟ مردى از انصار از عشیره بنى حُبلى برخاسته ، گفت : من چنین وامى را دارم ، حضرت فرمود : چهار ظرف خرما به این نیازمند بپرداز .

حارث بن هشام از پیامبر گرامى صلّى اللَّه علیه و آله پرسید وحى چگونه بر شما نازل مى‏شود؟ فرمود گاهى صدایى همانند صداى جرس به گوش من مى‏رسید، وحى‏اى که بدین صورت بر من نازل مى‏شد سخت بر من گران و سنگین بود، سپس این صداها قطع مى‏شد و آنچه را جبرئیل مى‏گفت فرا مى‏گرفتم و گاهى جبرئیل به صورت مردى بر من ظاهر مى‏شد و سپس با من سخن مى‏گفت و من گفته‏هاى او را حفظ و از بر مى‏کردم.

جوانان مسلمان سرگرم زورآزمایى و مسابقهء وزنه بردارى بودند.سنگ بزرگى‏ آنجا بود که مقیاس قوّت و مردانگى جوانان به شمار مى‏رفت و هرکس آن را به قدر توانایى خود حرکت مى‏داد.در این هنگام رسول اکرم رسید و پرسید: «چه مى‏کنید؟». -داریم زورآزمایى مى‏کنیم.مى‏خواهیم ببینیم کدام یک از ما قویتر و زورمندتر است. -

در صدر اسلام، مسلمانان هنگامى که پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله مشغول سخن گفتن بود و آیات و احکام الهى را بیان مى‏کرد گاهى از آن حضرت درخواست مى‏کردند کمى با تانى سخن بگوید تا آنان مطالب را بهتر بشنوند و به خاطر بسپارند و نیز بتوانند سؤالها و خواسته‏هاى خود را مطرح نمایند به همین دلیل کلمه راعنا را که از ماده الرعى به معنى مهلت دادن است بکار مى‏بردند.

پیامبر مهربان صلّى اللَّه علیه و آله که همواره جویاى احوال مسلمین مى‏شد، شنید که یکى از یارانش بیمار شده است. به عیادت او رفت و کنار بستر او نشست و احوالپرسى کرد. بیمار گفت: در نماز مغرب که با شما (به جماعت) خواندم، شما سوره (قارعه) را خواندى، تحت تاثیر قرار گرفتم و عرض کردم:
خدایا اگر من در پیشگاه تو گنهکار هستم و مى‏خواهى مرا عذاب کنى در همین دنیا مرا عذاب کن،

پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم برای هدایت دل های آماده، از روش های مختلفی بهره می گرفت و برای هر دردی دوای ویژه آن را تجویز می نمود .
بریدة بن فصیب از اهالی مدینه بود . وی که در میان قوم خود از موقعیت والایی برخوردار بود و به شجاعت و شهامت شهرت داشت، در اولین برخورد خود با رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم داستانی شنیدنی دارد . و این حادثه یکی دیگر از روش های تبلیغی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را روشن می سازد .

مسلمانان در مدینه مجموعا دو گروه بودند:گروه ساکنین اصلى،و گروه کسانى‏ که به مناسبت هجرت رسول اکرم به مدینه،از خارج به مدینه آمده بودند.آنها که از خارج آمده بودند«مهاجرین»،و ساکنین اصلى«انصار»خوانده مى‏شدند.مهاجرین‏ چون از وطن و خانه و مال و ثروت و احیانا از زن و فرزند دست شسته و عاشقانى‏ پاکباخته بودند،سروسامان و زندگى و خانمانى از خود نداشتند.از این رو انصار با نهایت جوانمردى،برادران دینى خود را در خانه‏هاى خود پذیرایى مى‏کردند. حساب مهمان و میزبان در کار نبود،حساب یگانگى و یکرنگى بود.

هنگامى که پیامبر (صلى الله علیه وآله) با دوازده هزار نیروى مسلح بدون اینکه مردم مکّه از ورودش به مکه آگاه شوند آن ناحیه باعظمت را فتح کرد چنان با مردم با مهربانى و بردبارى رفتار کرد که تاریخ را به شگفتى انداخت ! براى یک نفر قابل باور نبود که سردارى پیروز با طرف شکست خورده خود این گونه رفتار کند ! !
مردم مکه در مسجد الحرام به صف ایستاده بودند تا رهبر اسلام و مسلمانان که از قدرت نظامى شگرفى برخوردار شده بود ، از درون کعبه درآید و حکم لازم را نسبت به مردم مکه که سیزده سال انواع آزارها را به او روا داشته بودند به آن دوازده هزار سپاه تا دندان مسلح اعلام کند .

قرآن کریم بر تفکر و استدلال تاکید بسیار مى‏کند و راه تفکر صحیح را مورد عنایت قرار مى‏دهد. اما اینکه این راه صحیح چگونه راهى است و حقیقت تفکر چیست؟ در بحث راه تفکر و حقیقت آن اشاره خواهد شد. اما آنچه مسلم است کتاب شریف بر هیچ چیز این چنین تاکید نمى‏کند.
إنَّ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ َلآیاتٍ ِلأُولِى اْلأَلْبابِ (3آل عمران/190) در آفرینش آسمانها و زمین و در پى یکدیگر آمدن شب و روز، مایه‏هاى عبرتى براى خردمندان است.
»

پیامبر صلى الله علیه و آله در باب جهاد و پاداش مجاهدان سخن مى گفت . در این بین ، زنى بپاخاست و پرسید: آیا براى زنان هم از این فضیلت ها بهره اى هست ؟
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: آرى ، از هنگامى که زنان باردار مى شوند، تا لحظه اى که کودکان خود را از شیر باز مى گیرند، همانند مجاهدان در راه خدا پاداش مى برند. و اگر در این فاصله ، اجل آنان فرا رسد و مرگ ایشان را دریابد، اجر و منزلت شهید را دریافت خواهند کرد.

حضرت على علیه السلام مى فرماید:
در محضر رسول خدا صلى الله علیه و آله بودیم ، فرمود:
به من بگویید بهترین و پسندیده ترین چیز براى یک زن مسلمان چیست ؟
ما همگى از پاسخ عاجز ماندیم .
سپس از خدمت حضرت بیرون آمدیم و من به خانه برگشتم ، قضیه را به فاطمه اطلاع دادم .
زهراى مرضیه اظهار داشت :